ΑΙΑΝΗ
ΠΟΛΙΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ
«Η Μακεδονία εν λίθοις φθεγγομένοις...» Μ.
Δήμιτσας
«Πάνω σε πέτρες που μιλούν η Μακεδονία...».
Μιλούν και μαρτυρούν για την ύπαρξη ζωής
στην Παλαιολιθική ακόμα εποχή (λίθινη αξίνα
στο Παλιόκαστρο Σιάτιστας, σπήλαιο Πετραλώνων,
κλπ.), στη Νεολιθική εποχή (συνοικισμός Νέας
Νικομήδειας, Σερβίων, κλπ.)στην εποχή του
χαλκού και στις μεταγενέστερες.
Στην Νεολιθική εποχή οι κάτοικοι της Μακεδονίας
ήταν οι Πελασγοί ή Προέλληνες. Γύρω στο 2000
π.Χ. αρχίζουν να μετακινούνται από την Ευρώπη
και να κατεβαίνουν στην Ελλάδα πρώτα οι Ίωνες,
μετά οι Αιολοαχαιοί (17ος αι. π.Χ., Μυκηναϊκός πολιτισμός) και τέλος τον 12ο αι. οι Δωριείς. Οι Δωριείς κατοίκησαν την
Πίνδο και αργότερα προχώρησαν στην κοιλάδα
Αλιάκμονα και εγκαταστάθηκαν στη σημερινή
Δ. Μακεδονία, την Άνω Μακεδονία καθώς και στην Κάτω Μακεδονία.
Λόγω της διαμόρφωσης του εδάφους διατηρούνται χωρισμένοι σε κρατίδια
(Ελίμεια, Ορεστίδα, Εορδαία, Πελαγονία, Λυγκηστίδα).
Δεν υπάρχουν ιστορικές μαρτυρίες από την
ίδρυση του Μακεδονικού κράτους ως τα τέλη
του 6ου αι. π.Χ. παρά μόνο μύθοι και παραδόσεις.
Πρώτος ο Αλέξανδρος ο Α΄(498-454 π.Χ.) βασιλιάς
της Κάτω Μακεδονίας ένωσε όλα τα κρατίδια
σ’ ένα κοινό κράτος, τη Μακεδονία με πρωτεύουσα
τις Αιγές. Ουσιαστικά επρόκειτο για ένα ομόσπονδο
κράτος με κεντρική διοίκηση, όπου τα επιμέρους
κρατίδια διατήρησαν τους τοπικούς τους ηγεμόνες.
Από αυτή την εποχή οι πολιτικές και πολιτιστικές
σχέσεις με τη Νότια Ελλάδα γίνονται στενότερες.
Ο Φίλιππος ο Β΄ (359-336 π.Χ.) κατάργησε
τις επιμέρους ηγεμονίες, δημιουργώντας ένα
ενιαίο και ισχυρό κράτος, αναδεικνύοντας
το ταυτόχρονα στη μεγαλύτερη δύναμη του Ελλαδικού
χώρου και όχι μόνο. Συνεχιστής του έργου
του ο γιος του Αλέξανδρος ο Μέγας (336-323
π.Χ.) από τις μεγαλύτερες μορφές της Παγκόσμιας
Ιστορίας.
Το διαμέρισμα της Ελίμειας βρίσκονταν στο
νοτιότερο τμήμα της Άνω Μακεδονίας,
δεξιά
και αριστερά του ποταμού Αλιάκμονα.
Η χώρα
αυτή με πολλές φυσικές ομορφιές
και γόνιμα
εδάφη, είχε σημαντικές πόλεις
και οικισμούς
σπαρμένους σ’ όλη της την έκταση.
Από ιστορικούς
αναφέρονται λίγες πόλεις της
Ελίμειας χωρίς
περισσότερες πληροφορίες. Οι
πόλεις αυτές
είναι η Ελίμεια, η Αιανή, η Εράτυρα,
τα Σέρβια.
Πάνω από 80 αρχαίοι οικισμοί έχουν επισημανθεί
στο ν. Κοζάνης. Τον πλούτο και την ακμή τους
μαρτυρούν τα πλούσια κτερίσματα των τάφων
που έχουν βρεθεί καθώς και άλλα ευρήματα
(νομίσματα, αγγεία κ.α.). Τα ευρήματα αυτά
επιβεβαιώνουν την στενή συγγένεια των Αρχαίων
Μακεδόνων και των λοιπών Ελλήνων και τα γραπτά του Στράβωνα «έστι μέν ούν
Ελλάς και η Μακεδονία».
«Αιανή πόλις Μακεδονίας από Αιανου παιδός
Ελύμου του βασιλέως των Τυρρήνων, μετοικήσαντος
εις Μακεδονίαν». Έτσι αναφέρει την Αιανή
ο βυζαντινος ιστορικος Στέφανος Βυζάντιος
(6ος αι. π.Χ.).
Κατά τους γλωσσολόγους η λέξη Αιανός προέρχεται
από το αεί ή αιεί και σημαίνει αιώνιος, μακροχρόνιος,
συνεχής. Με βάση αυτά, Αιανή πιθανότατα σημαίνει
πόλη συνεχής, απέραντη, αχανής.
Η ύπαρξη της πόλης επιβεβαιώθηκε από δύο
επιγραφές πάνω σε ανάγλυφες στήλες που βρέθηκαν
εντοιχισμένες σε εκκλησίες της σημερινής
Αιανής από το Γάλλο αρχαιολόγο L. Heuzey το 1861. Πρόκειται για μια ανάγλυφη επιτύμβια
στήλη (2ος -1ος αι. π.Χ.) και ένα αναθηματικό ανάγλυφο στο
θεό Πλάτωνα. Ο Heuzey ανακάλυψε και ανάγλυφη επιτύμβια στήλη του
4ου αι. π.Χ. που τη μετέφερε στο μουσείο του
Λούβρου.
H κωμόπολη της Αιανής βρίσκεται 23 χλμ. Ν.
της Κοζάνης και 5χλμ. Β. του
ποταμού Αλιάκμονα.
Ο αρχαιολογικός χώρος της Μ.
Ράχης βρίσκεται
1,5 χλμ. ΒΑ. Της Αιανής. Είναι
λόφος ψηλός
με θέα προς όλα τα σημεία του
ορίζοντα. Ν
και Δ απότομες πλαγιές καταλήγουν
σε χαράδρα
που τη διαρρέει ένα μικρό ποτάμι,
ο Χάντακας.
Κατά μήκος του υπάρχουν πηγές
πόσιμου νερού
και βρέθηκαν πηλοσωλήνες αρχαίου υδραγωγείου.
